สำหรับผู้ที่สงสัยว่า เจโตวิมุติคืออะไร ?

เจโตวิมุตติ คือ ความหลุดพ้นแห่งจิต, การหลุดพ้นจากกิเลส ด้วยอำนาจการฝึกจิตหรือด้วยกำลังสมาธิเช่น สมาบัติ ๘

ปัญญาวิมุตติ ความหลุดพ้นด้วยปัญญา,ความหลุดพ้นที่บรรลุด้วยการกำจัดอวิชชาได้ ทำให้สำเร็จอรหัตตผลและทำให้เจโตวิมุตติ เป็นเจโตวิมุตติที่ไม่กำเริบ คือ ไม่กลับกลายได้อีกต่อไป

จากพจนานุกรมพุทธศาสตร์

เจโตวิมุตติ ถ้าจะเทียบกับอรรถกถาก็น่าจะเรียกว่าเป็น สมถยานิก คือ เริ่มต้นจากการเจริญสมาธิก่อนแล้วค่อยใช้ปัญญาพิจารณาไตรลักษณ์ในสติปัฏฐานสี่ สายพระป่าส่วนมากก็ใช้วิธีนี้ครับ

ส่วนปัญญาวิมุตติก็กลับกัน คือ เป็นวิปัสสนายานิก โดยเริ่มต้นจากการเจริญวิปัสสนาไปก่อนแล้วอาจจะมีการเข้าพักในสมาธิสลับกันไป(การเข้าพักนี้ บางท่านก็ปล่อยให้จิตเข้าพักเอง บางท่านก็ฝึกสมาธิเล็กๆน้อยๆเป็นส่วนประกอบ) หรือบางท่านแม้ไม่เคยได้สัมผัสกับสมาธิเลย แต่ไปได้สมาธิเอาในขณะแห่งมรรคผลก็มี

แต่ไม่ว่าจะเริ่มต้นด้วยสมถะหรือวิปัสสนา สุดท้ายทั้งสองอย่างก็ต้องอิงอาศัยซึ่งกันและกัน ไม่มีผู้ใดที่จะสามารถถึงธรรมได้ด้วยการทำสิ่งใดสิ่งหนึ่งเพียงอย่างเดียว ส่วนในเรื่องของวิธีการนั้นก็แล้วแต่อุบายของแต่ละคนว่าถนัดและถูกจริตกับแบบไหน

เมื่อเจริญสมาธิจึงละราคะได้ การละราคะนี้เรียกว่า เจโตวิมุติ
เมื่อเจริญวิปัสสนาจึงละอวิชชาได้ การละอวิชชาได้นี้เรียกว่า ปัญญาวิมุติ
บางคนเจริญสมาธิก่อนแล้วค่อยเจริญวิปัสสนา
บางคนเจริญวิปัสสนาก่อนแล้วเจริญสมาธิ
บางคนก็ทำควบคู่กันไป