พุทธศาสนสุภาษิต-หมวดบุคคล
นตฺถิ โลเก อนินฺทิโต.
คนไม่ถูกนินทา ไม่มีในโลก
ทุวิชาโน ปราภโว.
ผู้มีความรู้ในทางที่ชั่ว เป็นผู้เสื่อม
สุวิชาโน ภวํ โหติ.
ผู้มีความรู้ในทางที่ดี เป็นผู้เจริญ
โจรา โลกสฺมิมพฺพุทา.
พวกโจร เป็นเสนียดของโลก
ธมฺมเทสฺสี ปราภโว.
ผู้เกลียดธรรม เป็นผู้เสื่อม
ธมฺมกาโม ภวํ โหติ.
ผู้ชอบธรรม เป็นผู้เจริญ
อิตฺถี มลํ พฺรหฺมจริยสฺส.
สตรีเป็นมลทินของพรหมจรรย์
ครุ โหติ สคารโว.
ผู้เคารพผู้อื่น ย่อมมีความเคารพตนเอง
ผาตึ กยิรา อวิเหฐยํ ปรํ.
ควรทำแต่ความเจริญ อย่าเบียดเบียนผู้อื่น
สจฺจํ หเว สาธุตรํ รสานํ.
ความสัตย์นั่นแล ดีกว่ารสทั้งหลาย
เทสฺโส จ โหติ อติยาจนาย.
คนย่อมเป็นที่เกลียดชัง เพราะขอมาก
ทุลฺลโภ องฺคสมฺปนฺโน.
ผู้ถึงพร้อมด้วยองคคุณ หาได้ยาก
ทุฏฺโฐปิ พหุ ภาสยิ.
คนเมื่อโกรธแล้ว มักพูดมาก
พหุมฺปิ รตฺโต ภาเสยฺย.
คนเมื่อรักแล้ว มักพูดมาก
รกฺเขยฺยานาคตํ ภยํ.
พึงป้องกันภัยที่ยังมาไม่ถึง
ครหาว เสยฺโย วิญฺญูหิ ยญฺเจ พาลปฺปสํสนา.
วิญญูชนตำหนิ ดีกว่าคนพาลสรรเสริญ
ทุลฺลโภ ปุริสาชญฺโญ.
บุรุษอาชาไนย หาได้ยาก
วิสฺสาสปรมา ญาตี.
ความคุ้นเคย เป็นญาติอย่างยิ่ง
สจฺจํ เว อมตา วาจา.
คำสัตย์แล เป็นวาจาไม่ตาย
อสญฺญโต ปพฺพชิโต น สาธุ.
บรรพชิตผู้ไม่สำรวม ไม่ดี
ราชา รฏฺฐสฺส ปญฺญาณํ.
พระราชา เป็นเครื่องปรากฏของแว่นแคว้น
เนสา สภา ยตฺถ น สนฺติ สนฺโต.
สัตบุรุษ ไม่มีในชุมนุมใด ชุมนุมนั้นไม่ชื่อว่าสภา
กวิ คาถานมาสโย.
กวีเป็นที่อาศัยแห่งคาถาทั้งหลาย
น กามกามา ลปยนฺติ สนฺโต.
สัตบุรุษ ไม่ปราศรัยเพราะความได้กาม
ปฏิสงฺขานพลา พหุสฺสุตา.
ผู้ฟังมาก ต้องพิจารณาเป็นสำคัญ
หิรินิเสโธ ปุริโส โกจิ โลกสฺมิ วิชฺชติ.
มีบางคนในโลกที่ยับยั้งการกระทำด้วยความละอาย
กมฺมุนา โหติ พฺราหมฺโณ.
คนจะประเสริฐ ก็เพราะการกระทำ และ ความประพฤติ
ปริภูโต มุทุ โหติ อติติกฺโข จ เวรวา.
อ่อนไป ก็ถูกเขาหมิ่น แข็งไป ก็มีภัยเวร
สจฺเจน กิตฺตึ ปปฺโปติ.
คนได้เกียรติ(ชื่อเสียง) เพราะความสัตย์
อินฺทฺริยานิ รกฺขนฺติ ปณฺฑิตา.
บัณฑิตย่อมรักษาอินทรีย์
สนฺนทฺโธ ขตฺติโย ตปติ.
พระมหากษัตริย์ทรงเครื่องรบ ย่อมสง่า
สมณีธ อรณา โลเก.
สมณะในศาสนานี้ ไม่เป็นข้าศึกในโลก
น อุจฺจาวจํ ปณฺฑิตา ทสฺสยนฺติ.
บัณฑิตย่อมไม่แสดงอาการขึ้นลง
ยาจโก อปฺปิโย โหติ.
ผู้ขอย่อมไม่เป็นที่รักของผู้ถูกขอ
ปุตฺตา วตถุ มนุสสานํ.
บุตรเป็นที่ตั้งของมนุษย์ทั้งหลาย
นิชฺฌตฺติพลา ปณฺฑิตา.
บัณฑิตมีความไม่เพ่งโทษผู้อื่นเป็นกำลัง
สามญฺเญ สมโณ ติฏฺเฐ.
สมณะ พึงตั้งอยู่ในภาวะแห่งสมณะ
หาเปติ อตถํ ทุมฺเมโธ.
คนมีปัญญาทราม ย่อมพร่าประโยชน์เสีย
น ตํ ยาเจ ยสฺส ปิยํ ชิคึเส.
ไม่ควรขอสิ่งที่รู้ว่าเป็นที่รักของเขา
สนฺตุฏฺฐี ปรมํ ธนํ.
ความสันโดษเป็นทรัพย์อย่างยิ่ง
สติมโต สทา ภทฺทํ.
คนผู้มีสติ มีความเจริญทุกเมื่อ
น อุชุภูตา วิตถํ ภณนฺติ.
คนซื่อตรง ไม่พูดคลาดความจริง
น เว ยาจนฺติ สปฺปญฺญา.
ผู้มีปัญญาย่อมไม่ขอเลย
สติมา สุขเมธติ
คนมีสติ ย่อมได้รับความสุข
ภตฺตา ปญฺญฺาณมิตฺถิยา.
สามีเป็นเครื่องปรากฏของสตรี
วนฺทโก ปฏิวนฺทนํ.
ผู้ไหว้ ย่อมได้รับการไหว้ตอบ
สกฺกตฺวา สกฺกโต โหติ.
ผู้ทำสักการะ ย่อมได้รับการสักการะ
สลาภํ นาติมญฺเญยฺย.
ไม่ควรดูหมิ่นลาภของตน
สติมโต สุเว เสยฺโย.
คนมีสติ เป็นผู้ประเสริฐทุกวัน
ปริภูโต มุทุ โหติ.
คนอ่อนแอ ก็ถูกเขาดูหมิ่น
สาธุ สมฺพหุลา ญาตี.
มีญาติมาก ๆ ยังประโยชน์ให้สำเร็จ
อิตฺถี ภณฺฑานมุตฺตมํ.
สตรี เป็นสูงสุดแห่งสิ่งของทั้งหลาย
รกฺขมาโน สโต รกฺเข.
ผู้รักษา ควรมีสติรักษา
ยํ ลทฺธํ เตน ตุฏฺฐพฺพํ.
ได้สิ่งใด พึงพอใจในสิ่งนั้น
สมโณ อสฺส สุสฺสมโณ.
สมณะ พึงเป็นสมณะที่ดี
อสนฺโต นิรยํ ยนฺติ.
อสัตบุรุษ ย่อมไปนรก
ปูชโก ลภเต ปูชํ.
ผู้บูชา ย่อมได้รับการบูชา
สติ โลกสฺมิ ชาคโร.
สติ เป็นธรรมเครื่องตื่นอยู่ในโลก
สติ สพฺพตฺถ ปตฺถิยา.
สติจำเป็นในที่ทั้งปวง
พาโล อปริณายโก.
คนโง่ ไม่ควรเป็นผู้นำ
ราชา มุขํ มนุสฺสานํ.
พระราชา เป็นประมุขของประชาชน
สนฺโต น เต เย น วทนฺติ ธมฺมํ.
ผู้ใดไม่พูดเป็นธรรม ผู้นั้นไม่ใช่สัตบุรุษ
อสนฺเตตฺถ น ทิสฺสนฺติ รตตึ ขิตฺตา ยถา สรา.
อสัตบุรุษ แม้นั่งอยู่ในที่นี้เองก็ไม่ปรากฎ เหมือนลูกศรที่ยิงไปกลางคืน
สุภาสิตทฺธชา อิสโย.
ฤษีทั้งหลาย มีสุภาษิตเป็นธงชัย
อุเปโต ทมสจฺเจน ส เว กาสาวมรหติ.
ผู้ประกอบด้วยทมะ และ สัจจะนั้นแล ควรครองผ้ากาสาวะ
สจฺจมนุกฺเขยฺย.
พึงตามรักษาความสัตย์
สนฺโต สคฺคปรายนา.
สัตบุรุษมีสวรรค์เป็นที่ไปในเบื้องหน้า
สุสฺสูสา เสฏฺฐา ภริยานํ.
บรรดาภริยาทั้งหลาย ภริยาผู้เชื่อฟังเป็นผู้ประเสริฐ
ธีโร จ พลวา สาธุ ยูถสฺส ปริหารโก.
ปราชญ์ มีกำลังบริหารหมู่ให้ประโยชน์สำเร็จได้
ตุฏฐี สุขา ยา อิตรีตเรน.
ความสันโดษด้วยปัจจัยตามมีตามได้ นำสุขมาให้
อนยํ นยติ ทุมฺเมโธ.
คนมีปัญญาทราม ย่อมแนะนำในทางที่ไม่ควรแนะนำ
ยถาวาที ตถาการี.
พูดอย่างใด พึงทำอย่างนั้น
สุโข วิเวโก ตุฏฺฐสฺส สุตธมฺมสฺส ปสฺสโต.
ความสงัดของผู้สันโดษมีธรรมปรากฎ เห็นอยู่ นำสุขมาให้
สนฺโต สตฺตหิเต รตา.
สัตบุรุษยินดีในการเกื้อกูลสัตว์
อุปสนฺโต สุขํ เสติ.
ผู้สงบระงับ ย่อมอยู่เป็นสุข
พฺรหฺมาติ มาตาปิตโร.
มารดา บิดา ท่านว่าเป็นพรหมของบุตร
น กามกามา ลปยนฺติ สนฺโต.
สัตบุรุษไม่ปราศรัยเพราะใคร่กาม
ยาจํ อททมปฺปิโย.
ผู้ถูกขอเมื่อไม่ให้สิ่งที่เขาขอ ย่อมไม่เป็นที่รักของผู้ขอ
อธุรายํ น ยุญฺชติ.
คนมีปัญญา ย่อมไม่ประกอบในทางอันไม่ใช่ธุระ
น หิ ปพฺพชิโต ปรูปฆาตี สมโณ โหติ ปรํ วิเหฐยนฺโต.
บรรพชิตฆ่าผู้อื่น เบียดเบียนผู้อื่น ไม่เป็นสมณะเลย
น สาธุ พลวา พาโล ยูถสฺส ปริหารโก.
คนโง่ มีกำลังบริหารหมู่ย่อมไม่สำเร็จประโยชน์
กุสโล จ ชหาติ ปาปกํ.
คนฉลาด ย่อมละบาป
อนุมชฺฌํ สมาจเร.
พึงประพฤติให้พอเหมาะพอดี
อนุปาเยน โย อตฺถํ อิจฺฉติ โส วิหญฺญติ.
ผู้มุ่งประโยชน์โดยไร้อุบาย ย่อมลำบากที่จะได้ประโยชน์นั้น
สาธุ โข ปณฺฑิโต นาม.
ชื่อว่าบัณฑิตย่อมทำประโยชน์ให้สำเร็จได้แล
ทุพฺภึ กโรติ ทุมฺเมโธ.
คนมีปัญญาทราม ย่อมทำความประทุษร้าย
สพฺพํ รฏฺฐํ สุขํ โหติ ราชา เจ โหติ ธมฺมิโก.
ถ้าพระราชาเป็นผู้ทรงธรรม ราษฎรทั้งปวงก็เป็นสุข
อติติกฺโข จ เวรวา.
คนแข็งกระด้างก็มีเวร
สตญฺจ คนิโธ ปฏิวาตเมติ.
กลิ่นของสัตบุรุษย่อมหวนทวนลมได้
มหาการุณิโก นาโถ.
ท่านผู้เป็นที่พึ่ง ย่อมประกอบด้วยกรุณายิ่งใหญ่
ภตฺตุญฺจ ครุโน สพฺเพ ปฏิปูเชนฺติ ปณฺฑิตา.
ภริยาผู้ฉลาด ย่อมนับถือสามี และ คนที่ควรเคารพทั้งปวง
ปุพฺพาจริยาติ วุจฺจเร.
มารดาบิดาท่านว่าเป็นบูรพาจารย์ (ของบุตร)
ธีโร โภเค อธิคมฺม สงฺคณฺหาติ จ ญาตเก.
ปราชญ์ได้โภคทรัพย์แล้ว ย่อมสงเคราะห์ญาติ
สจฺเจ อตฺเถ จ ธมฺเม จ อหุ สนฺโต ปติฏฐิตา.
สัตบุรุษได้ตั้งมั่นในความสัตย์ที่เป็นอรรถและเป็นธรรม
